De kont van een koe en de overdracht van auteursrecht.

Bron foto: https://jollycontrarian.com/index.php?title=Albert_Haddock; fotograaf onbekend, het lijkt een still uit of persfoto van de BBC film A Negotiable Cow uit 1967.

Het nieuwe schriftelijkheidsvereiste voor de overeenkomst tot overdracht van auteursrecht.

Roland Wigman

Voor de levering [1] van auteursrecht en naburige rechten heeft altijd het zogeheten aktevereiste gegolden. De eis van een akte volgt uit artikel 3:95 BW. In dat artikel is geregeld dat goederen (daaronder vallen ook auteursrechten) waarvoor geen aparte regeling is opgenomen in de artikelen 3:89 tot en met 3:94 BW worden geleverd door een daartoe bestemde akte.

Per 1 januari 2026 zullen naar verwachting de Auteurswet en de Wet op de Naburige Rechten worden gewijzigd. Vanaf dat moment zal ook voor de overeenkomst tot overdracht [2] gelden dat die schriftelijk moet worden aangegaan.

Schriftelijk
Wat betekent dat schriftelijkheidsvereiste nu precies? Betekent dat dat de overeenkomst op papier moet zijn vastgelegd. En zo ja, is dan krantenpapier of WC papier ook goed? In 2018 heeft de Procureur Generaal bij de Hoge Raad zich over deze kwestie uitgelaten.[3] In die zaak speelde de vraag wat nu precies een akte is. De Procureur Generaal begon met vast te stellen dat de akte een ‘geschrift’ is. En wat was dan een geschrift? Een geschrift is “iedere drager van verstaanbare leestekens die een gedachte-inhoud vertolken. Op welk materiaal deze leestekens zijn aangebracht is irrelevant, evenals in welke taal dit is gebeurd.” Deze eis zal dus ook gelden voor de ‘schriftelijk aangegane overeenkomst’, die is immers ook een geschrift.

Met “verstaanbaar” zal niet zozeer ‘leesbaar’, maar veeleer ‘begrijpelijk’ zijn bedoeld, maar dat is een interpretatie van schrijver dezes. Interessanter is echter dat de Procureur Generaal aangeeft dat het materiaal irrelevant is. Dat betekent dat ik het auteursrecht kan overdragen (en leveren) bij een overeenkomst geschreven op de kont van een koe.[4][5]

En er zijn talloos veel andere wijzen van vastlegging te bedenken.

Een andere vraag is of de eis van schriftelijke overeenkomst meebrengt dat de overeenkomst in haar geheel in één stuk moet zijn vervat, of dat ook aan het schriftelijkheidsvereiste wordt voldaan als de overeenkomst is vastgelegd in briefwisseling over en weer? Met de eis van een overeenkomst “in schriftelijke vorm” is bedoeld elke vorm van vastlegging van een overeenkomst in een geschrift.[6] De overeenkomst kan dan ook vastgelegd worden in e-mails over en weer, mits natuurlijk is voldaan aan de voorwaarden van artikel 6:227a BW.

Tot slot rijst de vraag of het materiaal waarop wordt vastgelegd onvergankelijk moet zijn. Dat lijkt mij echter niet. Om te beginnen is niets ‘onvergankelijk’ en zeker ook papier niet. Bovendien kan het bestaan van een ‘geschrift’ ook als het ‘geschrift’ zelf er niet meer is, op andere manieren worden bewezen.[7]

Ondertekenen
Artikel 156 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering bepaalt dat akten ondertekende geschriften zijn. Maar geldt de eis van ondertekening ook voor schriftelijke overeenkomsten? Het lijkt mij niet strikt noodzakelijk, immers een overeenkomst komt tot stand door aanbod en aanvaarding, de schriftelijke vastlegging is een vormvereiste.[8] 

Zo lijkt mij aan het schriftelijkheidsvereiste te zijn voldaan als ik een concept overeenkomst aan de wederpartij toestuur en de wederpartij zegt dat het concept akkoord is. Alsdan is een overeenkomst tot stand gekomen die ook nog eens schriftelijk is vastgelegd.

De rol van een handtekening is een waarborg voor de authenticiteit van de overeenkomst en een bevestiging dat de in de overeenkomst opgenomen verklaring ook de verklaring
van die partij is. “Ondertekening heeft als strekking dat iemand doet weten dat hij de boven de ondertekening geplaatste woorden voor zijn rekening neemt.”[9]

In het kader van een koopovereenkomst van een woning is door de rechter wel geoordeeld dat het diende te gaan om een ondertekende schriftelijke overeenkomst. Het lijkt mij echter dat die eis voortkomt uit de parlementaire geschiedenis waarin expliciet is gezegd dat het in deze moet gaan om één akte.[10]

Wat heeft te gelden als een geldige handtekening? Een kruisje is onvoldoende, een stempel met drukletters is onvoldoende en ook een vingerafdruk is onvoldoende geacht. Voldoende zijn lettertekens die de ondertekenaar beogen te individualiseren, maar ook een stempel van een handtekening kan voldoende zijn en alleen een paraaf is ook voldoende.[11]

Ik meen ooit gelezen te hebben dat een tekening(etje) voldoende werd geacht om te voldoen aan de eis van ondertekening op een paspoort (maar ik kan de zaak niet terugvinden).

Goed om te weten is dat niet alle pagina’s getekend hoeven te worden: een handtekening op de laatste pagina van een tachtig pagina’s tellende overeenkomst is naar Nederlands recht in beginsel een voldoende ondertekening.[12] (Dat doet natuurlijk niet af aan het feit dat het om bijvoorbeeld bewijstechnische redenen handig kan zijn wel alle pagina’s te paraferen.)

Wel van belang is om te tekenen onder de tekst, want de handtekening dekt (alleen) de tekst boven de handtekening.

Schriftelijke overeenkomst en akte: een twee-eenheid?

Menig lezer zal nu toch zeggen dat de vereiste schriftelijke overeenkomst en het leveringsvereiste van een akte met elkaar samenvallen. Dat kan, maar dat hoeft dus niet zo te zijn. De overeenkomst hoeft niet getekend te worden, de akte dient door tenminste de overdrager getekend te worden. Voor de leek zal het moeilijker zijn om het verschil voor ogen te houden, maar de overeenkomst omvat de verbintenisrechtelijke afspraken en de akte is een goederenrechtelijke eis voor de eigendomsovergang. De overeenkomst en de akte kunnen natuurlijk samenvallen, een voorbeeld daarvan was onderwerp van geschil in Hof ’s-Gravenhage 31 januari 2008.[13]

Conclusie
Overdracht van (auteurs)rechten en de levering daarvan dienen vanaf 1 januari 2026 schriftelijk en bij voorkeur ondertekend (voor levering een vereiste!) plaats te vinden. De drager van de tekst is vrij, dus ja, laat je gedachten de vrije loop. Maar teken wel onder de tekst!

[1] Levering is een van de vereisten voor eigendomsovergang.

[2] De voor eigendomsovergang vereiste titel (of grondslag).

[3] ECLI:PHR:2018:1423

[4] Ontleend aan de (fictieve) zaak Board of Inland Revenue v Haddock van de Engelse schrijver A.P. Herbert

[5] Bron foto: https://jollycontrarian.com/index.php?title=Albert_Haddock; fotograaf onbekend, het lijkt een still uit of persfoto van de BBC film A Negotiable Cow uit 1967.

[6] MvT, Kamerstukken II 2001/02, 28 197, nr. 3, p. 51

[7] Zie bijvoorbeeld Rechtbank Amsterdam 17 juni 2009 (Maas / Armada Productions), IEF 7995.

[8] Zie MvT, Kamerrstukken II 2023/24, 36 536, nr. 3, p. 5 en ook MvT, Kamerstukken II 2001/02, 28 197, nr. 3, p. 54 waar wordt opgemerkt “Voor zover een vormvereiste meebrengt dat een schriftelijke overeenkomst ondertekend moet worden om tot stand te kunnen komen, (…)”

[9] Zie de conclusie aangehaald in noot 3.

[10] Zie Hof Arnhem-Leeuwarden 16 juni 2020 ECLI:NL:GHARL:2020:4578 en Hof Arnhem-Leeuwarden 31 oktober 2023 ECLI:NL:GHARL:2023:9196.

[11] Zie noot 3. Voor alleen een paraaf: ECLI:NL:HR:2012:BV6698.

[12] ECLI:NL:HR:2019:641

[13] Hof ’s-Gravenhage 31 januari 2008 (Holierhoek/ Houwer), AMI 2008, p. 103