Degene die zelf deelneemt aan publiek debat moet dulden dat deze uitingen verder verspreid worden

Rb. Midden-Nederland 17 juli 2024, IEF 22143 (X tegen VPRO). Deze zaak draait om de vraag of er sprake is van onrechtmatige uiting in de door de VPRO gepubliceerde aflevering ‘Wappiebestrijders’ van het programma Danny’s wereld. In deze aflevering is een vlog opgenomen van ongeveer 20 seconden waarin eiser (hierna: X) herkenbaar te zien is, terwijl zij over het regime van Oekraïne spreekt. Na dit fragment geeft een van de zogeheten ‘wappiebestrijders’ commentaar, waarbij de naam van X genoemd wordt. Na publicatie van de aflevering op YouTube heeft X verzocht om deze aan te passen zodat zij niet langer herkenbaar in beeld komt en haar naam niet wordt vermeld. Hier is geen gehoor aan gegeven. Nadat X een klacht bij de Raad van Journalistiek heeft ingediend en de daaropvolgende hoorzitting heeft de VPRO de afbeelding en naam van X alsnog geanonimiseerd. In deze bodemprocedure vordert X een verklaring voor recht dat de VPRO jegens haar onrechtmatig heeft gehandeld door het publiceren van de aflevering. Verder vordert zij een schadevergoeding. X stelt dat er uitlatingen in de afleveringen opgenomen zijn die onjuist zijn, bijvoorbeeld dat zij tegen Oekraïne is. Verder verwijt zij de redactie van Danny’s Wereld dat zij geen kans heeft gehad om te reageren, dat de vertaling bij het fragment niet geverifieerd is en dat zij herkenbaar in beeld is gebracht en haar naam genoemd wordt. Hiermee zou haar recht op privacy geschonden zijn, waar zij nu de gevolgen van ondervindt. De VPRO bestrijdt deze beschuldigingen en stelt dat de aflevering journalistiek zorgvuldig, rechtmatig en van belang is voor het publieke debat.

De rechter beperkt zich in deze zaak niet tot enkel de onrechtmatigheid van de uitlatingen, maar spreekt zich ook uit over de journalistieke zorgvuldigheid, een bepaling die normaliter slechts door de Raad van Journalistiek getoetst wordt. Opvallend hieraan is dat de rechter op een aantal punten anders beslist dan de Raad voor de Journalistiek, waaronder over het criterium van ‘journalistieke zorgvuldigheid’. De Raad oordeelde dat Danny’s Wereld ervoor had moeten kiezen om direct zorg te dragen voor anonimisering van klaagster, dan wel wederhoor bij haar toe te passen. De bodemrechter oordeelt echter dat het onherkenbaar maken van X niet nodig was geweest, aangezien X in haar vlogs zelf de publiciteit opzoekt en zich daarbij herkenbaar afbeeldde. Hiermee laat de rechter merken dat degene die iets openbaar op sociale media plaatst, er rekening mee moet houden dat dit elders wordt gepubliceerd, ook wanneer er sprake is van een ander of groter bereik. Ook het oordeel van de rechter betreffende de gelegenheid voor wederhoor verschilt van dat van de Raad. De rechter benadrukt dat wederhoor een principe is maar geen recht, wat bij schending niet inherent leidt tot onrechtmatig handelen. Daarnaast is het principe niet bedoeld om onenigheid over waardeoordelen te voorkomen. Al het bovenstaande, aangevuld door de boodschappersfunctie die de VPRO heeft en de ‘wie de bal kaatst’-doctrine, maakt dat de vorderingen van X worden afgewezen door de rechter. De bestreden uitlatingen zijn niet onrechtmatig. 

4.24. Zoals in 4.10 t/m 4.12 is uiteengezet, zoekt [X] zelf de publiciteit op met haar deelname aan het publieke debat. Dit heeft zij bij de Oekraïne vlog (en ook bij andere vlogs) gedaan met open vizier: [X] verschijnt herkenbaar in beeld en deelt haar boodschap in de vlog, die zij (in eerste instantie) voor iedereen zichtbaar online heeft geplaatst op haar sociale media omgeving. De getuigen hebben een andere werkwijze. Zij treden juist niet naar buiten onder hun eigen identiteit, maar handelen onder pseudoniem of onder de collectieve naam zoals het 'Iedere collectief'. In de aflevering hebben zij hun gezichten afgeschermd met maskers. De wijze waarop de betrokkenen worden getoond in de aflevering is daarmee aan beide zijden een afspiegeling van de wijze waarop de betrokkenen zich presenteren in het publieke debat.

4.25. Dat het bereik van de vlogs van [X] doorgaans minder groot is, dan het bereik van de aflevering, verandert niets aan de omstandigheid dat [X] er zelf voor heeft gekozen met haar boodschap in de openbaarheid te treden. Door deze keuze heeft ze te dulden dat haar boodschap ook kan worden opgepikt door partijen die niet haar mening delen en/of door kanalen met een groter bereik.