Toestemming vereist

Rechtbank Utrecht, 25 maart 2009, KG ZA 09-183. Karel Appel Stichting tegen Kunsthandel Juffermans c.s. (Met dank aan Ricardo Dijkstra en Herwin Roerdink, Van Doorne)

Auteursrecht. Kunsthandel Juffermans wil een boek uitbrengen over het oeuvre van Karel Appel. In dat boek zijn circa 1000 afbeeldingen van werken van Karel Appel opgenomen. De Karel Appel Stichting, die de auteursrechten van Karel Appel beheert, heeft voor dit gebruik geen toestemming gegeven en vordert  in kort geding met succes een verbod.

Juffermans voert de volgende weren aan:

- De stichting beschikt niet over alle auteursrechten van Karel Appel.
- Het plaatsen van verkleinde afbeeldingen is geen verveelvoudiging of openbaarmaking in de zin van art 1 Aw.
- Het gebruik valt onder het citaatrecht van artikel 15a Aw.
- Het gebruik is toegestaan op grond van artikel 23 Aw dat de eigenaar van een werk toestaat het werk te verveelvoudigen om de verkoop te bevorderen.
- Het gebruik mag op grond van artikel 10 EVRM niet worden verboden.
- De stichting maakt misbruik van recht (artikel 3:13 BW)

Ad a. de stichting als auteursrechthebbende: Juffermans stelt dat de auteursrechten deels bij anderen dan de stichting rusten. Deze stelling is niet nader onderbouwd. De stichting heeft in het geding gebracht een akte waarbij Appel al zijn rechten overdraagt aan de stichting alsmede het testament van Appel waarbij hij al zijn rechten, voor zover die niet zijn overgedragen, aan de stichting nalaat. De rechter passeert derhalve dit verweer.

Ad b. geen verveelvoudiging/openbaarmaking: Juffermans beroept zich op de uitspraak van de Rechtbank Arnhem van 16 maart 2006 (Zoek alle huizen, IEF 1781) waarin werd geoordeeld dat het plaatsen van verkleinde foto’s van huizen op een website was geoorloofd omdat de auteursrechtelijke trekken van de foto, zoals belichting, afstand en de gekozen hoek, door de verkleining geheel verloren waren gegaan. De rechtbank oordeelt dat deze uitspraak – “daargelaten of deze als juist moet worden geoordeeld” – niet van toepassing is op de onderhavige feiten. Het gaat hier immers om het overnemen van kunstwerken op een wijze waardoor het gehele kunstwerk kerkenbaar, met alle auteursrechtelijk relevante trekken, wordt weergegeven.

Ad c. Citaatrecht: Juffermans beroept zich op het citaatrecht met de stelling dat het in het maatschappelijk verkeer gangbaar is dat dergelijk overzichtswerken worden uitgegeven zonder toestemming van de rechthebbende. De voorzieningen rechter wijst dit verweer af wegen gebrek aan feitelijke onderbouwing.

Voorts meent de voorzieningenrechter, anders dan Juffermans, dat het boek gen zuiver wetenschappelijk karakter heeft. Het zal volgens de rechter in hoge mate gebruikt worden ten dienste van de handel in grafische werken en multiples van Karel Appel en heeft dus in belangrijke mate een commercieel doel.

Daarnaast beroept Juffermans zich op de uitspraak van de Hoge Raad van 26 juni 1992 inzake Damave / Trouw. Daarin oordeelde de Hoge Raad dat het overnemen een afbeelding om een indruk te geven van het werk een toelaatbaar citaat vormde indien het redelijkerwijs als een geheel kan worden beschouwd met de tekst. De voorzieningenrechter wijst erop dat het in Damave / Trouw de overname betrof van een enkele illustratie uit een boek om een indruk van dat boek te geven. De omstandigheden zijn daarom niet vergelijkbaar.

Ten slotte wijst de rechter erop dat het uitbrengen van de catalogus door Juffermans, wezenlijk afbreuk doet aan de exploitatiemogelijkheden van de stichting.

Ad d. De verkoopexceptie: Het beroep op de verkoopexceptie van artikel 23 Aw slaagt evenmin. Van de in dat artikel genoemde doelbegrenzingen is in het onderhavige geval geen sprake.

Ad e. Informatievrijheid: De voorzieningenrechter geeft aan dat niet uit te sluiten is dat er omstandigheden zijn waarbij artikel 10 EVRM aan een beroep op het auteursrecht in de weg staat. In het onderhavige geval is daarvan echter geen sprake. De stelling van Juffermans dat haar catalogus een algemeen belang dient dat zwaarder weegt dan het belang van de stichting gaat niet op. Daarbij is van belang dat de informatievoorziening omtrent de werken van Appel voldoende is gewaarborgd door de activiteiten van de stichting. Van omstandigheden als in het door Juffermans aangehaalde arrest inzake Scientology / Spaink van het hof Den haag van 4 september 2003 is geen sprake. De catalogus stelt geen misstanden of andere ernstige feiten aan de kaak.

Ad  f. Misbruik van recht: Anders dan Juffermans, meent de rechter dat er in casu geen onevenredigheid van belangen bestaat waardoor de stichting niet in redelijkheid tot de uitoefening van haar rechten kan komen.

Lees het vonnis hier.